عليت نفس

سال دوم، شماره دوم، تابستان 1390، ص 79 ـ 110

Ma'rifat-i Kalami، Vol.2. No.2، Summer 2011

مرتضي خوش‌صحبت* / محمد جعفري**

چكيده

حديث شريف «مَنْ عَرَفَ نفسَه فقد عَرَفَ ربَّه» از جمله احاديث مشهوري است كه در زبان انديشمندان مسلمان، اعم از حكما، عرفا، مفسران و اهل حديث، رايج و تبيين آن همواره موردنظر بوده است. اين بزرگان در تبيين تلازم معرفتي نفس و حق، برآن‌اند تا وجه ملازم را دريابند، و بيان كنند كه اساساً چرا معرفت نفس، ما را به معرفت حق مي‌كشاند، و چگونه معرفت نفس، مستلزم معرفت حق است. در اين راستا، از حديث مزبور، دو قرائت اصلي امتناعي و امكاني ارائه شده است و در قرائت امكاني با روش‌هاي تجربي، فلسفي، عرفاني و ديني (قرآني) به نحوة ملازمة معرفت نفس و معرفت رب پرداخته‌اند. ما در اين مقاله با روش اسنادي ـ تحليلي اين حديث و تبيين‌هاي آن را بررسي و نيز برهان معرفت نفس را بر مبناي اين حديث تبيين مي‌كنيم.

كليدواژه‌ها: معرفت نفس، معرفت رب، برهان معرفت نفس، عليت نفس، صورت الهي، فطرت.