دين

سال سيزدهم، شماره دوم، پياپي 29، پاييز و زمستان 1401، ص 89-106
 

نوع مقاله: پژوهشي
* حميدرضا رمضاني درح/ كارشناس ارشد فلسفة دين مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)     hamidrez1404@chamail.com

* محمد صمدپورآذرشربياني / دكتراي مدرسی معارف (انقلاب اسلامي) دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام    spsharabiani@gmail.com
محمد جعفري / دانشيار گروه كلام مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌ ره     mjafari125@yahoo.com
ربابه آروئي / سطح 3 فلسفه و کلام حوزه خواهران (مدرسه معصوميه خواهران)    rbbh_a@yahoo.com
دريافت: 22/06/1399 ـ پذيرش: 28/11/1399
چکيده
ارتباط عقل و دين يکي از بحث‌انگيزترين مسائل فلسفي و کلامي است و قدمتي طولاني دارد. اهميت اين مسئله، آن را به يکي از موضوعات مهم فلسفة دين معاصر تبديل کرده است. سؤال اين است که آيا براي شناخت دين، استفاده از وحي کفايت مي‌کند يا به‌کارگيري عقل نيز ضرورت دارد؟ برخي پذيرش و شناخت دين، تدين و ايمان را بدون توجه به عقل، غيرممکن مي‌دانند؛ اما گروهي ديگر، عقل‌گرايي را موجب به‌خطر افتادن تدين و ايمان، و التقاط در دين معرفي مي‌کنند. اين نوشتار به روش تحليلي ـ‌ توصيفي به بررسي ديدگاه ميرزامهدي اصفهاني در اين زمينه مي‌پردازد که جزو دستة اخير است. هرچند ايشان استدلال‌هايي با صورت منطقي براي اثبات خداوند ارائه نموده است، اما شناخت وجود و اوصاف خداوند با عقل و علوم ظلماني بشر را غيرممکن مي‌داند. همين امر بشر را نيازمند راهنماي غيبي مي‌كند و وجود دين وحياني را ضرورت مي‌بخشد. اين انديشه مبتلا به مشکل دور در استدلال بوده و اثبات حجيت و عصمت کلام خداوند، نبي و امام، محتاج عقل است.
کليدواژه‌ها: عقل، دين، معرفت ديني، ميرزامهدي اصفهاني، اثبات وجود و صفات خداوند، نياز به دين.
 

* محسن آزادى / كارشناس ارشد فلسفه دين دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام     mrmohsenazadi@gmail.com
حسن عبدى / استاديار گروه فلسفه دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام     hassanabdi20@yahoo.com
دريافت: 28/01/1399 ـ پذيرش: 03/06/1399
چکيده
تاكنون مسئله تعارض علم و دين رويكردهاى گوناگونى به خود ديده است. در اين ميان پوزيتيويست‏ها و تحليلگران زبانى توجه به مسئله زبان را مسيرى مناسب براى رسيدن به حل اين مسئله دانسته‏اند. «المنار» و «الميزان» رويكرد پوزيتيويستى را يك‏سره انكار مى‏كنند. همچنين اگرچه در برخى عبارات «المنار» و «الميزان» شائبه استفاده از راه‏حل تحليلگران زبانى وجود دارد، ولى آنان را نمى‏توان از هواداران اين رويكرد برشمرد. عبارات «المنار» و «الميزان» ابزارانگارى علمى را نيز برنمى‏تابد و ايشان را بايد در زمره واقع‏گرايان علمى قلمداد كرد. مواجهه «المنار» با راه‏حل تأويل نيز با «الميزان» متفاوت است. رشيدرضا اين راه‏حل را راه‏حلى مناسب براى ترسيم رابطه علم و دين نمى‏داند؛ اما در مقابل علامه طباطبائى فى‏الجمله از اين رويكرد به صورت روشمند بهره مى‏گيرد.
كليدواژه‏ها: علم، دين، پوزيتيويسم، فلسفه تحليل زبانى، ابزارانگارى، واقع‏گرايى، تأويل، المنار، الميزان، علامه طباطبائى. 
 

سال هشتم، شماره اول، پياپي 18، بهار و تابستان 1396

جواد قلي پور / دانشجوي دكتري كلام مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره                        Gh.javad@mihanmail.ir

محمد جعفري / دانشيار گروه كلام مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره                            mjafari125@yahoo.com

دريافت: 02/02/1396 ـ پذيرش: 24/06/1396

چکيده

يکي از ديدگاه هاي غربيان که با رويکردي طبيعت گرايانه به موضوع «منشأ دين» پرداخته، «ترس از حوادث طبيعي» را منشأ دين مي داند. نوشتار حاضر با استفاده از قرآن و با روش نقلي درصدد است تا نظر قرآن را در اين مسئله تبيين کند که آيا منشأ پيدايش دين، گرايش به دين و التزام به احکام عملي آن، مي تواند ترس از حوادث طبيعي باشد يا خير؟ و اساساً قرآن چه ديدگاهي را دربارة پاسخ اين سه مسئله بيان مي دارد. در اين مقاله پس از مفهوم شناسي، اين بحث را به ترتيب در سه بخش مطرح کرده ايم: در بخش اول که «پيدايش دين» است، ترس هيچ نقشي در پيدايش دين ندارد؛ بلکه از ديدگاه قرآن، خداوند و ارادة او عامل پيدايش دين است؛ ولي در دو بخش ديگر يعني «گرايش به دين» و «التزام به احکام ديني»، گرچه ترس عاملي اساسي نيست، لکن نمي توان به کلي نقش آن  را ناديده گرفت.

کليدواژه ها: دين، خاستگاه پيدايش دين، گرايش به دين، التزام به احکام ديني، ترس، ترس از حوادث طبيعي.

، سال دوم، شماره سوم، پاييز 1390، ص 115 ـ 136
Ma'rifat-i Kalami، Vol.2. No.3, Fall, 2011

عبداله محمدي*

چکيده

نسبت ميان معنويت و دين، يکي از مهم‌ترين مباحث قابل طرح در حوزة فلسفة دين و معنويت‌پژوهي است. تنوع در انگيزه‌ها و رويکردها در بررسي مفهوم معنويت، سبب ارائة تفاسير متفاوت در حقيقت آن و نيز ريشه‌ها و نتايج آن شده است. برخي، معنويت را نه‌تنها متفاوت از دين، بلکه متباين و حتي متضاد با آن دانسته‌اند. هدف اصلي اين پژوهش آن است که ابتدا مفاهيم «دين» و «معنويت» را بررسي كند؛ سپس با تقسيم گونه‌هاي مختلف معنويت و بررسي مؤلفه‌هاي اصلي معنويت حقيقي، تفاوت آن را با معنويت کاذب و نيز معنويت باطل آشکار سازد. همچنين نسبت معنويت و عقل، و نيز ضرورت عدم مخالفت تفاسير مختلف از معنويت با اصول بديهي عقلي، به‌اختصار بررسي شده است. در ادامه ادلة کساني که معنويت را متباين با عقل دانسته‌اند، ارزيابي و رد، و عليت دين براي معنويت اثبات گرديده و در پرتو آن، انحصار معنويت در معنويت ديني به‌ويژه معنويت اسلامي ‌تبيين شده است. روش اين تحقيق، اسنادي-تحليلي است و با بررسي و نقد ادلة طرف‌داران تباين معنويت و دين، مدعاي اصلي اثبات خواهد شد.

كليدواژه‌ها: معنويت، دين، معنويت ديني، نسبت دين و معنويت، تعبد، دين تاريخي.

سال دوم، شماره دوم، تابستان 1390، ص 27 ـ 50

Ma'rifat-i Kalami، Vol.2. No.2، Summer 2011

محمد عرب صالحي*

چكيده

در اين مقاله، نخست به تعريف عرضي و ذاتي و بيان لوازم قول به تقسيم عناصر تشكيل‌دهندة دين به عرضي و ذاتي مي‌پردازيم و آن‌گاه نقض‌ها و نقدهاي اين ديدگاه را بيان، و در پايان معناي درستي را كه مي‌توان از عرضي و ذاتي در دين اراده كرد تبيين مي‌كنيم. نوشتار حاضر نقدي است درون‌ديني و برون‌ديني بر نظرات برخي از روشن‌فكران داخلي كه متأثر از فلسفة غرب و به‌ويژه مباحث هرمنوتيك فلسفي و هيستوريسيزم فلسفي‌اند. برپاية اين نگاه بسياري از آموزه‌هاي اصيل اسلام تاريخمند و زمانمند مي‌شوند و از گردونة اعتبار دايم بيرون مي‌روند. روش تحقيق در اين مقاله، تركيبي است از روش‌هاي تحليلي، عقلي و نقلي.

كليدواژه‌ها: عرضي، ذاتي، دين، مقاصد دين.

سال دوم، شماره اول، بهار 1390، ص 159 ـ 187

Ma'rifat-i Kalami، Vol.2. No.1، Spring 2011

حامد حسينيان*

چكيده

امروزه آثار پائولو كوئليو در ردة عرفان‌هاي نوظهور جاي گرفته است. آثار پائولو بيشتر در قالب رمان است و يافتن مبانيِ انديشه‌اي او، چندان ساده نيست؛ حال آنكه براي خوانندگان پرشمار آثار او، درك اصول انديشه‌هايش بسيار مهم است. در اين مقاله ديدگاه‌هاي دين‌شناختي پائولو بررسي خواهد شد. براي اين كار همة كتاب‌هاي پائولو را به دقت مطالعه و فيش‌برداري، و سپس با دقتي بيشتر اطلاعات را جمع‌آوري و طبقه‌بندي كرديم. در مرحلة آخر آموزه‌هاي او را كه اينك انسجام يافته بودند و در كنار هم مرادشان آشكار شده بود كانون نقد و تأمّل قرار داديم.

خلاصه‌اي از نظرات دين‌شناسه پائولو را چنين مي‌توان گزارش داد: پائولو تمايل دارد دين را نوعي قرارداد اجتماعي بداند كه تنها كاركرد آن فراهم كردن نيايش جمعي است. او هر انسان را متفاوت با ديگران، و وظيفة هر كس را پي‌گرفتن رؤياهاي خود مي‌داند. از اين‌رو اعلام مي‌كند كه نيازي به نبوت و شريعت نيست و هر كس مي‌تواند راه را خود بپيمايد. در فرجام‌شناسي نيز پائولو معتقد به تناسخ است و كوشيده است آن را موجه بنماياند.

كليدواژه‌ها: پائولو كوئليو، دين، خاستگاه دين، شريعت، راهنماشناسي، شيطان، تناسخ.

، سال اول، شماره سوم، پاييز 1389، ص 37 ـ 65

Ma'rifat-i Kalami، Vol.1. No.3، Fall 2010

رمضان‌علي‌تبار فيروزجايي*

چکيده

در باب معرفت ديني، بحث از چيستي و حقيقت معرفت ديني، روش و منطق کشف و فهم آن، ملاک و معيار ديني بودن، صدق و اعتبار آن و.... و در باب ارزش معرفتي معرفت ديني نيز بحث واقع نمايي، حکايت گري و قابليت ارزش‌گذاري، مسئله صدق، ملاک و معيار ثبوتي آن و.... مطرح است. مراد از ميزان ارزش معرفتي در معرفت ديني، انطباق معارف ديني با واقع و حاق دين و بررسي نسبت معرفت ديني با واقع و نفس الامر دين مي‌باشد. بنابراين، مسئله اصلي اين است كه با توجه به خاصيت حکايت‌گري معارف ديني از واقع و امکان انطباق آن با واقع و حاق دين از يک سو، و امکان خطا و احتمال عدم انطباق آن با واقع دين از سوي ديگر، مطابقت معارف ديني با واقع به چه ميزان است؟ در پاسخ سه جريان و رويکرد فکري مطرح مي‌شوند: جريان افراطي، جريان تفريطي و رويکرد سوم، ديدگاه صحيح است که معتقد به انطباق حداکثري و رئاليسم خطاپذير نام دارد.

اين مقاله با رويكرد بررسي اسنادي، ضمن بيان ديدگاه‌ها در باب ماهيت معرفت ديني، به نقد و بررسي سه جريان مزبور مي‌پردازد.

كليد واژه ها: دين، معرفت، معرفت ديني، حقيقت معرفت ديني، ارزش معرفتي