Ma`rifat-e Kalami, Volume 15, Issue 1, No 32, Year 2025 , Pages 49-66

    A Critical Approach to Ḥasan Ḥanafī’s Materialist, Phenomenological, and Humanistic Reading of Tawhid

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    ✍️ seyedeh somayeh sediqi / PhD in Islamic Theology, Al-Mustafa International University / somayesediqi@yahoo.com
    Nasroallah Aghajani / Assistant Professor, Department of Social Sciences, Baqir al-Olum University / nasraqajani@gmail.com
    Nasrin Mianji / Assistant Professor, Department of Philosophy and Religions, Al-Mustafa International University / zeinab.mianji@gmail.com
    dor 20.1001.1.20088876.1403.15.1.3.5
    doi 10.22034/kalami.2024.5001110
    Abstract: 
    Monotheism, meaning belief in the oneness of God and not ascribing partners to Him, is the basis of all divine religions. Intellectuals studying religion with the conventional approach of the contemporary West have distorted religion and reduced it to something worldly, materialistic, and humanistic. One of these figures is Hassan Hanafi, a contemporary Egyptian intellectual. The present study examines and criticizes his view on the subject of monotheism. In his works, especially the book "From Creed to Revolution," Hanafi offers a modern reading of theological topics and challenges all the principles of religion - even the Sunni readings. In his approach, monotheism should not be interpreted as an attribute of a true, infinite and perfect being, but as a human matter with contemporary social, historical, and cultural considerations. According to him, an interpretation appropriate to the needs of today's world should be presented. He considers theology to be the opposite of humanism, which in a new reading must be changed from a theological aspect to a human and worldly one. His reading has no relevance to monotheism in any of the divine religions; rather, it is a negation of monotheism and its implications. This article attempts to review his ideas by referring to his thoughts in the aforementioned book.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :رویکرد انتقادی به قرائت مادی، پدیدارشناختی و اومانیستی حسن حنفی از توحید
    Abstract: 
    توحید به‌معنای اعتقاد به یگانگی خدا و شریک قائل نشدن برای او، اساس همة ادیان الهی است. روشنفکرانی که با رویکرد متداول غرب معاصر به بازخوانی دین پرداخته‌اند، دین را از حقیقت خود خارج کرده و به امری این‌جهانی، مادی و اومانیستی تنزل داده‌اند. یکی از این شخصیت‌ها، حسن حنفی، روشنفکر معاصر مصری است. پژوهش حاضر به بررسی و نقد دیدگاه او در موضوع توحید می‌پردازد. با مراجعه به آثار حنفی، به‌خصوص کتاب «من العقیدة الی الثورة» که درصدد قرائت مدرن از مباحث کلامی است، همة اصول دین ـ حتی با قرائت اهل‌سنت ـ را به‌چالش می‌کشد. در رویکرد او، توحید نه به‌عنوان صفتی برای موجودی حقیقی و بی‌نهایت از کمال هستی، بلکه باید به‌عنوان امر انسانی و در پرتو شرایط اجتماعی، تاریخی و فرهنگی معاصر بازخوانی شود و تفسیری متناسب با نیازهای دنیای امروز از آن ارائه گردد. او الهیات را وارونة انسانیات می‌داند که در قرائت جدید باید از وجه الهیاتی به چهرة انسانی و این‌جهانی تغییر یابد. قرائت او هیچ تناسبی با هیچ‌یک از ادیان الهی در باب توحید ندارد؛ بلکه به نفی توحید و لوازم آن بازمی‌گردد. این مقاله می‌کوشد با مراجعه به اندیشه‌های او در کتاب یادشده، به نقد و بررسی آن بپردازد.
    References: 
    • قرآن کریم.
    • آقاجانی، نصرالله (1391). بررسی انتقادی رویکرد حسن حنفی در علوم اسلامی و انسانی. ذهن، 5، 87ـ116.
    • ابن‌بابویه، محمد بن ‌علی (شیخ صدوق) (1387). التوحید. تصحیح: سیدهاشم حسینی. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    • ابن‌منظور، محمد بن ‌مکرم (1414ق). لسان العرب. تصحیح: جمال‌الدین میردامادی. بیروت: دار صادر. 
    • پترسون، مایکل و دیگران (1389). عقل و اعتقاد دینی. ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
    • جوادی آملی، عبدالله (بی‌تا). توحید فطری. پاسدار اسلام، 5(49)، 18ـ21.
    • جوادی آملی، عبدالله (1383). توحید در قرآن. قم: اسراء. 
    • ابن‌شعبه حرانی، حسن (1429ق). تحف العقول. تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین.
    • حنفی، حسن (1412ق). التراث و التجدید موقفنا من تراث القدیم. بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع.
    • حنفی، حسن (1988م). من العقیدة الی الثورة. بیروت: دار التنویر. 
    • سبحانی، جعفر (1384). الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل. قم: مؤسسة امام صادق.
    • صدرالدین شیرازی، محمد بن ‌ابراهیم (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا. 
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1404ق). نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1339). المیزان فی تفسیر القرآن. بی‌جا: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1418ق). مقالات تأسیسیة فى الفکر الإسلامى‏. بیروت: مؤسسۀ ام القری للتحقیق و النشر.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1416ق). نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
    • عرب ‌صالحی، محمد (1392). ابوزید و تاریخی‌نگری. قبسات، 18، 117ـ146.
    • فراهیدی، خلیل ‌بن ‌احمد (1421ق). کتاب العین. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • فنایی اشکوری، محمد (1374). معرفت‌شناسی دینی. تهران: برگ. 
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1366). آموزش عقاید. قم: سازمان تبلیغات اسلامی. 
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1396). معارف قرآن. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی. 
    • مفید، محمد بن ‌محمد بن ‌نعمان (1413ق). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید. 
    • نوالی، محمود (1369). پدیدارشناسی چیست. تهران: دانشکدة ادبیات و علوم انسانی.
    • یوسفیان، حسن (1390). کلام جدید. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    sediqi, seyedeh somayeh, Aghajani, Nasroallah, Mianji, Nasrin.(2025) A Critical Approach to Ḥasan Ḥanafī’s Materialist, Phenomenological, and Humanistic Reading of Tawhid. Ma`rifat-e Kalami, 15(1), 49-66 https://doi.org/10.22034/kalami.2024.5001110

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    seyedeh somayeh sediqi; Nasroallah Aghajani; Nasrin Mianji."A Critical Approach to Ḥasan Ḥanafī’s Materialist, Phenomenological, and Humanistic Reading of Tawhid". Ma`rifat-e Kalami, 15, 1, 2025, 49-66

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    sediqi, S, Aghajani, N, Mianji, N.(2025) 'A Critical Approach to Ḥasan Ḥanafī’s Materialist, Phenomenological, and Humanistic Reading of Tawhid', Ma`rifat-e Kalami, 15(1), pp. 49-66

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    sediqi, S, Aghajani, N, Mianji, N. A Critical Approach to Ḥasan Ḥanafī’s Materialist, Phenomenological, and Humanistic Reading of Tawhid. Ma`rifat-e Kalami, 2025; 15(1): 49-66