Ma`rifat-e Kalami, Volume 1, Issue 4, No 4, Year 2025 , Pages 143-178

    Monotheism and Polytheism in the Field of Knowledge and Human Sciences (with Emphasis on the Works and Thoughts of Martyr Professor Morteza Motahhari)

    Article Type: 
    Promotional
    Writers:
    Ali asghar / Assistant Professor of Islamic Sciences Department, Imam Sadiq University / khandan@isu.ac.ir
    Pages: 143-178 Receive Date: 2025/02/24 Accept Date: 2025/02/24
    Abstract: 
    The main question of this paper is: "how can we recognize the monotheistic and polytheistic thoughts in knowledge, especially in human sciences"? This paper stressing the principle of principles, that is "monotheism", seeks to find indicators for distinguishing Islamic teachings from non-Islamic ones, by reviewing, analyzing, and classifying the thoughts of martyr professor Motahhari. The first indicator "is the state of belonging to Him (Allah)" through which it is possible to discern the distinction between monotheism and polytheism in theoretical teachings and then recognize and criticize the following great intellectual deviations: considering the world of existence as illusion, materialism, dualism, delegation, determinism, rejection of causality, etc. The unconscious outcomes of these theories rooted in the minds most people are traceable in all fields of knowledge including natural and human sciences. The second indicator is "the state of returning to Him (Allah)" which represents a boundary between monotheism and polytheism in practical teachings and by this indicator one can recognize and criticize the following polytheistic thoughts: idolatry, (covert and overt) egoism, acceptance of devil (false god or illegitimate ruler), kinds of one-dimensional values, especially deviational theories on justice.
    Keywords: 
    monotheism
    the state of belonging to Him (Allah)
    the state returning to Him (Allah)
    Motahhari
    criticism
    knowledge
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :توحید و شرک در معرفت و علوم انسانی با تکیه بر آثار و اندیشه‌های استاد شهید مرتضی مطهری
    Abstract: 
    پرسش اصلی این مقاله این است که چگونه می توان اندیشه های موحدانه و مشرکانه را در معرفت، به ویژه علوم انسانی شناخت؟ با روش بازخوانی، تحلیل و طبقه بندی اندیشه های استاد شهید مرتضی مطهری، و به منظور دستیابی به شاخصی برای تعیین تعالیم اسلامی از غیراسلامی، در این مقاله بر اصل الاصول «توحید» تکیه شده و از این اصل، دو شاخص استخراج گردیده است: اول شاخص، «از اویی»، که مرز توحید و شرک در تعالیم نظری است و از آن طریق، انحراف های بزرگ فکری زیر قابل شناسایی و نقد خواهد بود: توهم انگاری عالم وجود، مادی گرایی، ثنویت، تفویض، جبر، انکار علیت و ... . آثار ناخودآگاه این نظریات، که در ذهن و ضمیر بیشتر افراد رسوب کرده، در تمام عرصه های معرفتی، از جمله در علوم طبیعی و علوم انسانی، قابل پیگیری است. اما شاخص دوم، «به سوی اویی» است که مرز توحید و شرک در تعالیم عملی می باشد و از طریق آن می توان اندیشه های مشرکانة زیر را شناسایی و نقد کرد: بت پرستی، خودپرستی (آشکار و نهان)، پذیرش طاغوت، انواع ارزش های یک بعدی، به ویژه نظریه های انحرافی در عدالت.
    Keywords: 
    توحید
    نقد
    معرفت.
    از اویی
    به سوی اویی
    مطهری
    References: 
    • افلاطون، جمهور، ترجمة فؤاد روحاني، تهران، علمي و فرهنگي، 1379.
    • ـــــ ، مجموعه رسائل افلاطون، ترجمة محمد حسن لطفي، تهران، خوارزمي، 1380.
    • آملي، سيدحيدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، به انضمام رساله نقد النقود في‏معرفه ‏الوجود، تصحيح و مقدمه هانري كربن و عثمان اسماعيل يحيي، تهران، علمي و فرهنگي و انجمن ايران‏شناسي فرانسه، 1368.
    • پترسون، مايكل، و ديگران، عقل و اعتقاد ديني، ترجمة احمد نراقي و ابراهيم سلطاني، تهران، طرح نو، 1383.
    • جونز، ويليام تامس، خداوندان انديشة سياسي، ترجمة علي رامين، تهران، اميركبير، 1358.
    • جهانگيري، محسن، محيي‏الدين ابن‏عربي، تهران، دانشگاه تهران، 1375.
    • سعدي شيرازي، مصلح الدين، كليات سعدي، تصحيح محمد علي فروغي، تهران، امير كبير، 1369.
    • سيوطي جلال‌الدين، الدرالمنثور في تفسير المأثور، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشي، 1404ق.
    • طاهرزاده، اصغر، گزينش تكنولوژي از دريچه بينش توحيدي، اصفهان، گروه فرهنگي الميزان، 1387.
    • طباطبايي، سيد محمدحسين، اصول فلسفه و روش رئاليسم، تهران، صدرا، 1374.
    • عزيزي، سيد مجتبي، «ليبراليسم، فلسفه اجتماعي سقط جنين»، در: درآمدي بر علوم انساني اسلامي، تهران، دانشگاه امام صادق، 1389.
    • عفيفي، ابوالعلاء، شرح فصوص الحكم، تهران، الزهراء، 1366.
    • فارابي، محمد، «ارزش عدالت»، حكومت اسلامي، ش 31، بهار 1383، ص99-126.
    • فيض كاشاني، ملامحسن، تفسير صافي، تحقيق سيد محسن حسيني اميني، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۷۷.
    • قمي، شيخ عباس، كليات مفاتيح الجنان، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1373.
    • كاشاني، كمال‏الدين عبدالرزاق، اصطلاحات الصوفيه، تحقيق و تعليق محمد كمال ابراهيم جعفر، قم، بيدار، 1370.
    • كليني، محمد، الكافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1365.
    • لاريجاني محمدجواد،‌ نقد دينداري و مدرنيسم (مجموعه مقالات)، تهران، اطلاعات، 1383.
    • لاهيجي، محمود، شرح گلشن راز، بي‌جا، محمودی، بي‏تا.
    • مجتبايي، فتح‌الله، «بت»، در: دائره المعارف بزرگ اسلامي، نسخة اينترنتي. (http://www.cgie.org.ir/)
    • مجلسي، محمدباقر، بحارالأنوار، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1362.
    • مطهري، مرتضي، امامت و رهبري، تهران، صدرا، 1364.
    • ـــــ ، تكامل اجتماعي، تهران، صدرا، 1372.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 1 (عدل الهي، انسان و سرنوشت، علل گرايش به ماديگري)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 13 ( مقالات فلسفي، مسأله شناخت، نقدي بر ماركسيسم)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 15 (فلسفه‌ تاريخ) نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 2 (مقدمه‌اي بر جهان‌بيني اسلامي، انسان و ايمان، جهان‌بيني توحيدي، وحي و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاريخ)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 22 (حكمت‌ عملي، حكمت‌ها و اندرزها، فلسفه‌ اخلاق، تعليم و تربيت در اسلام)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 23 (عرفان، انسان كامل، عرفان حافظ، آزادي معنوي، تقوا، ‌احترام حقوق و تحقير دنيا، شدايد و گرفتاري‌ها، ‌فوايد و آثار ايمان، عقل و دل، دعا)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 25 ( الغدير و وحدت اسلامي،‌حج، نهضت‌ آزادي بخش اسلام، مسأله نفاق، عدالت از نظر علي ، نقش حادثه كربلا در تحول تاريخ اسلام، خطابه و منبر، لزوم تعظيم شعائر اسلامي، احياي تفكر اسلامي، تكامل اجتماعي انسان در تاريخ)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 26 (جلد اول از بخش تفسير: شناخت قرآن، ‌تفسير سوره‌هاي حمد، قسمتي از بقره، انفال، توبه، نور، ‌زخرف، دخان، جاثيه،‌ فتح، قمر)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 27 (جلد دوم از بخش تفسير: ‌تفسير سوره‌هاي الرحمن، واقعه، حديد، حشر، ممتحنه،‌ صف، جمعه،‌ منافقون، تغابن، ‌طلاق، تحريم، ملك، قلم، حاقه، معارج، نوح، ‌جن)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 3 (جهان ‌بيني الهي و جهان‌بيني مادي، كلام، ختم نبوت، پيامبر امي، ولاءها و ولايت‌ها، مديريت و رهبري در اسلام، امدادهاي غيبي در زندگي بشر، درسي كه از فصل بهار بايد آموخت، خورشيد دين هرگز غروب نمي‌كند، نبرد حق و باطل، فطرت)، نسخة الكترنيكي.
    • ـــــ ، مجموعه آثار، ج 6 (اصول فلسفه و روش رئاليسم)، نسخة الكترنيكي.
    • هابز،‌ توماس، لوياتان، ترجمة حسين بشيريه، ‌تهران، ني، 1380.
    • هاكسلي آلدوس، « بت‌پرستي»، در: سيري در سپهر جان، ترجمة مصطفي ملكيان، ‌تهران، نگاه معاصر، 1381.
    • 89 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    , Ali asghar.(2025) Monotheism and Polytheism in the Field of Knowledge and Human Sciences (with Emphasis on the Works and Thoughts of Martyr Professor Morteza Motahhari). Ma`rifat-e Kalami, 1(4), 143-178

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ali asghar ."Monotheism and Polytheism in the Field of Knowledge and Human Sciences (with Emphasis on the Works and Thoughts of Martyr Professor Morteza Motahhari)". Ma`rifat-e Kalami, 1, 4, 2025, 143-178

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    , A.(2025) 'Monotheism and Polytheism in the Field of Knowledge and Human Sciences (with Emphasis on the Works and Thoughts of Martyr Professor Morteza Motahhari)', Ma`rifat-e Kalami, 1(4), pp. 143-178

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    , A. Monotheism and Polytheism in the Field of Knowledge and Human Sciences (with Emphasis on the Works and Thoughts of Martyr Professor Morteza Motahhari). Ma`rifat-e Kalami, 2025; 1(4): 143-178