Ma`rifat-e Kalami, Volume 8, Issue 2, No 19, Year 2025 , Pages 75-86

    A Critique of the Idea of Religious Autonomous Intellect

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Habibollah / Assistant Professor of Qom University / daneshshahraki@qom.ac.ir
    Abstract: 
    Mohammad Reza Hakimi deserves to be considered as one of the pillars of the school of tafkīk in modern time. He could introduce this school to the public through his fascinating and readable works. The religious autonomous intellect presented by the followers of school of tafkīk including Hakimi is an attempt for finding a clear understanding of religious propositions and purifying them from eclectic and imported ideas. According to the followers of this school intellect is divided broadly into two kinds, pre-religious and post-religious. Furthermore, they emphasize on the independence and self-sufficiency of post-religious intellect and the religious autonomous intellect from other epistemic areas, because they believe that due to its connection with divine revelation this kind of intellect is free from all sorts of needs. Using descriptive and analytical method and concentrating on Hakimi's works, this paper criticizes this view. The findings shows this view is not strictly valid because it has serious weaknesses and shortcomings, such as ambiguity in the nature and elements which awe identity to religious autonomous intellect and the contradictions between Hakimi's views and the foundations of the tafkīki school, which cannot be easily ignored
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :نقد عقل خودبنیاد دینی
    Abstract: 
    استاد محمدرضا حکيمي را بايد يکي از ارکان مکتب تفکيک در دوران معاصر به‌شمار آورد؛ شخصيتي که اين مکتب را با آثار جذاب و خواندني خويش بيش از همه و هميشه بر سر زبان‌ها انداخت و برايش اعتبار و آبرويي درخور کسب کرد. طرح ديدگاه «عقل خودبنياد ديني» از سوي تفکيکيان و از جمله استاد حکيمي، تلاشي براي خالص‌فهمي گزاره‌هاي ديني و پيراستن آن از شوائب انديشه‌هاي التقاطي و وارداتي است. در اين ديدگاه، ابتدا عقل در تقسيمي کلي به دو قسم پيشاديني و پساديني تقسيم مي‌شود و سپس با استناد به اينکه عقل پساديني يا همان عقل خودبنياد ديني به دليل اتصال به کانون لايزال وحي الهي از تمامي انحاي احتياج مبراست، بر استقلال و خودبسندگي اين عقل از ديگر حوزه‌هاي معرفتي تأکيد مي‌شود. در پژوهش پيش رو با تمرکز بر آثار استاد حکيمي و با روش توصيفي و تحليلي به نقد و ارزيابي اين ديدگاه پرداختيم. نتيجه آن شد که اعتبار اين ديدگاه به دليل ضعف‌ها و کاستي‌هاي درخور توجهش از کفايت لازم برخوردار نيست؛ ضعف‌هايي نظير ابهام در ماهيت و عناصر هويت‌ساز عقل خودبنياد ديني و تعارضات موجود ميان تبيين استاد حکيمي و مباني مکتب تفکيک که نمي‌توان به‌سادگي از آنها عبور کرد.
    References: 
    • نهج البلاغه، 1379، ترجمه محمد دشتي، قم مشرقين.
    • ابن‌ابي‌الحديد، عزالدين ابوحامد، 1377، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آيت‌الله مرعشي نجفي.
    • ابن‌ابي‌جمهور، محمدبن زين‌الدين، 1405ق، عوالي اللئالي، تحقيق و تصحيح مجتبي عراقي، قم، سيدالشهدا.
    • ابن‌شعبه حراني، حسن‌بن علي، 1363، تحف العقول، تحقيق و تصحيح علي‌اکبر غفاري و محمد آخوندي، تهران، دار الکتب الاسلاميه.
    • ابن‌شهرآشوب مازندراني، محمدبن علي، 1379ق، مناقب آل ابي‌طالب، قم، علامه.
    • اصفهاني، ميرزا مهدي، 1394، ابواب الهدي، مقدمه و تحقيق و تعليق حسين مفيد، تهران، منير.
    • آملي، عزالدين جعفربن شمس‌الدين، 1355، ترجمه و شرح نهج البلاغه، مشهد، آستان قدس رضوي.
    • بهشتي، ابراهيم، 1391، اخباريگري، قم، دارالحديث.
    • ثقفي، ابراهيم، 1410ق، الغارات، قم، دار الکتب الاسلامي.
    • حرعاملي، محمدبن حسن، 1414ق، هدايه الامه، مشهد، آستان قدس رضوي.
    • حکيمي، محمدرضا، 1388، الهيات الهي و الهيات بشري، تهران، دليل ما.
    • ـــــ، 1391 الف، مقام عقل، تهران، دليل ما.
    • ـــــ، 1391 ب، اجتهاد و تقليد در فلسفه، تهران، دليل ما.
    • ـــــ، 1393، مکتب تفکيک، تهران، دليل ما.
    • راسل، برتراند، 1373، تاريخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دريا بندري، تهران، پرواز.
    • صدرالمتألهين، محمدبن ابراهيم، 1417ق، الشواهد الربوبيه، بيروت، مؤسسه التاريخ العربي.
    • ـــــ، 1425ق، الحکمة المتعالية في الاسفار العقلية الاربعة، قم، افق.
    • کليني، محمدبن يعقوب، 1407ق، الکافي، تحقيق و تصحيح علي‌اکبر غفاري و محمد آخوندي، تهران، دار الکتب الاسلاميه.
    • مجلسي، محمدباقر، 1366، شرح نهج‌البلاغه، تحقيق علي انصاريان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
    • ـــــ، 1403ق، بحارالانوار، بيروت، دار احياء التراث العربي.
    • ملکي ميانجي، محمدباقر، 1415ق، توحيد الاماميه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
    • موسوي، سيدمحمد، 1382، آيين و انديشه، تهران، حکمت.
    • نکونام، جعفر، 1390، روش تحقيق، قم، دانشگاه قم.
    • نواب لاهيجي، ميرزا محمدباقر، بي‌تا، شرح نهج البلاغه، تهران، اخوان کتابچي.
    • ورام بن‌ابي‌فراس، مسعودبن عيسي، 1410ق، تنبيه الخواطر و نزهه النواظر، قم، مکتبه فقيه.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ahmadi, Hasan, , Habibollah.(2025) A Critique of the Idea of Religious Autonomous Intellect. Ma`rifat-e Kalami, 8(2), 75-86

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hasan Ahmadi; Habibollah ."A Critique of the Idea of Religious Autonomous Intellect". Ma`rifat-e Kalami, 8, 2, 2025, 75-86

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ahmadi, H, , H.(2025) 'A Critique of the Idea of Religious Autonomous Intellect', Ma`rifat-e Kalami, 8(2), pp. 75-86

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ahmadi, H, , H. A Critique of the Idea of Religious Autonomous Intellect. Ma`rifat-e Kalami, 2025; 8(2): 75-86