Ma`rifat-e Kalami, Volume 11, Issue 1, No 24, Year 2025 , Pages 23-40

    A review of the Theory of Substituting Essence for Attributes in the Ontology of Divine Qualities and its Relationship with the Problem of Negation of Attributes and the Theory of Objectivity

    Article Type: 
    Research
    Pages: 23-40 Receive Date: 2025/04/01 Accept Date: 2025/04/01
    Abstract: 
    The question whether or notGod Almighty has qualities and if so, how it relates to the divine essence, has provided a set of issues in Islamic thought that it is classified the heading of monotheistic attributes and today are known as the "ontology of divine qualities”. These issues have been historically discussed among Muslim thinkers since the first century AH, and each of them has theorized about them based on the principles and presuppositions of their intellectual system. One of the most important theories in this field is the theory of deputation which has seen various reactions.in this study, we have read the theory of deputation and recognized its pillars by using of analytical-historical view, and while proving the existence of such a theory among the Mu'tazila, we have recognized the believers in it from the Mu'tazila and other religions. We have come to the conclusion that this theory is an explanation for the negation of attributes and its delivery to the theory of Sadra objectivity is not correct.
    Keywords: 
    ontology of divine qualities
    Deputation
    denial of qualities
    objectivity
    Mu'tazilite theologians
    Imami theologians
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :بازخوانی نظریه‌ی نیابتِ ذات از صفات در هستی‌شناسی اوصاف الهی و نسبت آن با مسئله‌ی نفی صفات و نظریه‌ی عینیت
    Abstract: 
    پرسش دربارة اینکه آیا خدای تعالی صفت دارد و اگر آری، دارای چه نسبتی با ذات الهی است، مجموعه ای از مباحث را در اندیشة اسلامی فراهم کرده است که معمولاً زیرعنوان توحید صفاتی دسته بندی می گردند و امروزه با عنوان «هستی شناسی اوصاف الهی» شناخته می شوند. این مباحث به لحاظ تاریخی از همان قرن اول هجری در میان اندیشمندان مسلمان مطرح بوده اند و هریک براساس مبانی و پیش فرض های دستگاه فکری خود، به نظریه پردازی دربارة آنها پرداخته اند. یکی از مهم ترین نظریه ها در این زمینه، نظریة نیابت است که واکنش های مختلفی را به خود دیده است. در این مقاله با نگاهی تحلیلی ـ تاریخی، به بازخوانی نظریة نیابت و شناخت ارکان آن پرداخته ایم و ضمن اثبات وجود چنین نظریه ای در میان معتزله، باورمندان به آن را از معتزله و دیگر مذاهب بازشناسی کرده ایم. براین اساس به این نتیجه رسیده ایم که این نظریه تبیینی برای نفی صفات است و تحویل آن به نظریة عینیت صدرایی درست نیست.
    Keywords: 
    عینیت
    نیابت
    نفی صفات
    متکلمان امامیه
    متکلمان معتزله
    هستی‌شناسی اوصاف الهی
    References: 
    • ابن‌تیمیه‌، احمدبن عبدالحليم، 1412ق، بیان‌ تلبیس‌ الجهمیة، تصحيح محمدبن عبدالرحمن‌بن قاسم، رياض، دار القاسم.
    • ـــــ ، بي‌تا، درء تعارض‌ العقل‌ و النقل‌، تحقيق محمدبن عبدالرحمن‌بن قاسم، بي‌جا، قرطبه.
    • ابن‌حزم اندلسي، محمد، 1416ق، الفصل في الملل و الاهواء و النحل، تعليق احمد شمس‌الدين، بيروت، دارالكتب العلميه.
    • ‏ابن‌قيم جوزيه،1984، اجتماع جيوش الاسلامية، بيروت، بي‌نا.
    • ابوريده، محمدعبدالهادي، 1989، ابراهيم‌بن سيار النظام و آراؤه الکلامية و الفلسفية، قاهره، دارالنديم.
    • احمدوند، معروفعلي، 1389، رابطه ذات و صفات الهي، قم، بوستان کتاب.
    • اسفرايني، ابوالمظفر، بي‌تا، التبصير في الدين، تحقيق محمد زاهد کوثري، قاهره، المكتبة الازهرية للتراث‏.
    • اشعري، ابوالحسن، ۱۴۰۰ق، مقالات الاسلاميين، تصحيح هلموت ريتر، قيسبادن (آلمان)، دار النشر فرانز شتاينر.
    • اعتصامي، عبدالهادي، 1394، «رابطه ذات و صفات از منظر معتزله»، تحقیقات کلامی، ش 8، ص89-106.
    • آملي، محمدتقي، بي‌تا، درر الفوائد: تعليقه علي شرح المنظومه، تهران، مصطفوي.
    • باقلاني، محمدبن طيب، 1425ق، الانصاف، (در: العقيده و علم الکلام)، تحقيق محمد زاهد كوثري، بيروت، دار الكتب العلميه.
    • بغدادي، عبدالقاهر، 1408ق، الفرق بين الفرق، بيروت، دار الجيل ـ دار الافاق‏.
    • تهانوي، محمدعلي، 1996، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بيروت، مكتبة لبنان ناشرون‏.
    • جارالله، زهدي، ۱۹۹۰، المعتزله، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر‎.
    • جرجاني، ميرسيدشريف، 1325ق، شرح المواقف، تصحيح بدرالدين نعساني‏، قم، شريف الرضي.
    • جوادي آملي، عبدالله، 1383، توحيد در قرآن، قم، اسراء.
    • الحسيني، ابوالفتح‌بن مخدوم، 1365، مفتاح الباب (در الباب الحادي‌عشر مع شرحيه)، تحقيق مهدي محقق‏، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامي.
    • حلبي، ابوصلاح، 1404ق، تقريب المعارف، قم، الهادي.
    • حمصي رازي، سديدالدين، 1412ق، المنقذ من التقليد، قم، موسسة النشر الاسلامي‏.
    • خوش‌صحبت، مرتضي، 1397، هستي‌شناسي اوصاف الهي در روايات اهل‌بيت، رسالة دكتري، رشته كلام، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ذهبی‌، شمس‌الدين، ۱۴۱۰ق، تاریخ‌ الاسلام‌ و وفيات المشاهير و الاعلام، بيروت، دارالکتاب العربي.
    • الزيني، محمدعبدالرحيم، 1431ق، عمروبن عبيد و الاصول الخمسه: دراسه مقارنه بين فکر المعتزله و الاباضيه، مصر، المنصورة، دار اليقين.
    • سبحاني، جعفر، 1427ق، بحوث في الملل و النحل، قم، مؤسسة الامام الصادق.
    • سبزواري، ملاهادي، 1360، التعليقات علي شواهدالربوبية (در: صدرالمتألهين، الشواهد الربوبية)، تصحيح سيدجلال‌الدين آشتياني، مشهد، مرکز نشر دانشگاهي.
    • ـــــ ، 1379، شرح‌المنظومه، تصحيح حسن حسن‌زاده آملي، تهران، ناب.
    • سيدمرتضي، علي‌بن حسين، ۱۳۸۱، الملخص، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
    • شافعي، حسن، ۱۴۱۸ق، الآمدي و آراؤه الکلامية، قاهره، دارالسلام.
    • الشواشي، سليمان،1993، واصل‌بن عطا و آراؤه الکلاميه، ليبي، دارالعربية للکتب.
    • شهرستاني، محمدبن عبدالکريم، 1364، الملل و النحل، تحقيق محمد بدران‏، قم، شريف الرضي.
    • صبحي، احمد محمود، ۱۹۹۲، في علم الکلام، اسکندریه، مؤسسة الثقافة الجامعیه.
    • صدرالمتألهين، 1361، العرشيه، تصحيح غلامحسين آهني، تهران، مولي.
    • ـــــ ، 1363، المشاعر، به اهتمام هانرى كربن، تهران، کتابخانه طهوري.
    • ـــــ ، 1366، شرح اصول کافي، تصحيح محمد خواجوي، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگي‏.
    • صدوق، محمدبن علي، 1398ق، التوحيد، قم، مؤسسة النشر الاسلامي‏.
    • ـــــ ، 1414ق، الاعتقادات، قم، المؤتمر العالمي للشيخ المفيد.
    • طباطبائي، سيدمحمدحسين، 1419ق، الرسائل التوحيديه، بيروت، مؤسسة النعمان.
    • ـــــ ، 1420ق، نهاية الحکمة، تحقيق عباسعلي زارعي سبزواري، چ پانزدهم، قم، مؤسسة النشر الاسلامي.
    • طوسي، محمدبن‌ حسن، 1394، تمهيدالاصول، قم، رائد.
    • ـــــ ، 1406ق، الاقتصاد في‌ ما يتعلق بالاعتقاد، بيروت، دار الاضواء.
    • العسلي، خالد، 1965، جهم‌بن صفوان و مکانته في الفکر الاسلامي، بغداد، المکتبة الاهلية.
    • عطوان،‌ حسين، ۱۳۸۰، مرجئه و جهميه در خراسان عصر اموي، ترجمة حمیدرضا آژیر، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    • ـــــ ، ۱۹۸۶، الفرق الاسلامية في بلاد الشام في عصر الاموي، بیروت، دارالجیل.
    • العقل، ناصربن عبدالکريم، 1418ق، القدريه و المرجئه، رياض، دارالوطن.
    • الفاخوري، حنا و خليل الجر، ۱۳۷۳، تاريخ فلسفه در جهان اسلامي، ترجمة عبدالمحمد آیتی، تهران، علمی و فرهنگی.
    • فخري، ماجد، ۱۳۷۲، سير فلسفه در جهان اسلام، ترجمة نصرالله پورجوادی و دیگران، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
    • قدردان قراملکي، محمدحسن، ۱۳۹۳، اسما و صفات خدا، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    • مانکديم، قوام‌الدين، 1422ق، شرح الاصول الخمسه، بيروت، داراحياء التراث العربي.
    • مجلسي، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، بيروت، داراحياء التراث العربي.
    • ـــــ ، بي‌تا، حق اليقين، بي‌جا، اسلاميه.
    • مصباح، محمدتقي، 1405ق، تعليقه علي نهاية الحکمه، قم، مؤسسة در راه حق.
    • المعتق، عوادبن عبدالله، ۱۴۱۷ق، المعتزله و اصولهم الخمسة، ریاض، مکتبة الرشد.
    • مفيد، محمدبن محمدبن نعمان، 1413ق، اوائل المقالات، قم، المؤتمر العالمي للشيخ المفيد.
    • مقدسي، مطهر‌بن طاهر، بی‌تا، البدء و التاريخ، بی‌جا، المکتبة الثقافة الدینیه.
    • نراقي، مهدي، 1369، انيس الموحدين، تهران، الزهراء.
    • ـــــ ، 1423ق، جامع‌الافکار و ناقدالانظار، تصحيح مجيد هادي‌زاده‏، تهران، حکمت.
    • النشار، علي سامي، ۱۹۷۴، نشأة الفکر الفلسفي في الاسلام، قاهره، دارالمعارف.
    • النعيمي، عماد اسماعيل، ۱۹۹۰، مدرسة البصرة الاعتزاليه، بغداد، دارالکتب الوثائق.
    • ولفسن، هری اوسترین، ۱۳۶۸، فلسفه علم کلام، ترجمة احمد آرام، تهران، الهدی.
    • 118 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ، ، ، .(2025) A review of the Theory of Substituting Essence for Attributes in the Ontology of Divine Qualities and its Relationship with the Problem of Negation of Attributes and the Theory of Objectivity. Ma`rifat-e Kalami, 11(1), 23-40

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ؛ ."A review of the Theory of Substituting Essence for Attributes in the Ontology of Divine Qualities and its Relationship with the Problem of Negation of Attributes and the Theory of Objectivity". Ma`rifat-e Kalami, 11, 1, 2025, 23-40

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ، ، ، .(2025) 'A review of the Theory of Substituting Essence for Attributes in the Ontology of Divine Qualities and its Relationship with the Problem of Negation of Attributes and the Theory of Objectivity', Ma`rifat-e Kalami, 11(1), pp. 23-40

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ، ، ، . A review of the Theory of Substituting Essence for Attributes in the Ontology of Divine Qualities and its Relationship with the Problem of Negation of Attributes and the Theory of Objectivity. Ma`rifat-e Kalami, 2025; 11(1): 23-40