Ma`rifat-e Kalami, Volume 11, Issue 2, No 25, Year 2025 , Pages 193-210
An Analysis and Review of Ibn Abi al-Hadid Mu'tazili's Criticisms of "Al-Shafi" by Seyed al-Murtada
Article Type:
Research
Writers:
Abstract:
Ghazi Abdul Jabbar Mu'tazili (415 AH) has criticized the views of the Imamiyya on the issue of Imamate in his book Al-Mughni, volume 20, chapter monotheism and justice. In response to this book, Seyed Murtada (436 AH) wrote al-Shafi fi al- Imamate. In his book, commentary of Nahj al-Balagha, Ibn Abi al-Hadid al-Mu'tazili (656 AH) has criticized some of the views of Seyed Murtada. These scattered reports, which are in fact a critique of al-Shafi'i fi al-Imamate, are the only remnants of the Mu'tazilites' criticisms and show how they approached and criticized this book. This study tries to collect, analyze and review the criticisms of Ibn Abi al-Hadid. He defends the main beliefs of the Mu'tazilites on the issue of Imamate and the legitimacy of the three caliphs and has criticized some of the principles and theology of Seyed Murtada. Ibn Abi al-Hadid in many cases considers the argument of Seyed Murtada stronger and sometimes he himself presents arguments in criticizing the words of the Abdul Jabbar Mu’tazili. As far as his beliefs allow, Ibn Abi al-Hadid has been fair in his criticisms, and his words are largely free of insults, humiliation and slander
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :تحلیل و بررسی انتقادات ابن ابی‌الحدید معتزلی به «الشافی» سید مرتضی
Abstract:
قاضی عبدالجبار معتزلی (415ق) در جلد بیستم «المغنی فی ابواب التوحید و العدل» به نقد آرای امامیه در مسئلۀ امامت پرداخته است. سید مرتضی (436ق) در پاسخ به او «الشافی فی الامامه» را نوشت. ابن ابی الحدید معتزلی (656ق) در ضمن شرح نهج البلاغه، برخی از دیدگاه های سید مرتضی را از کتابش نقل و نقد کرده است. این گزارش های پراکنده که در واقع نقد کتاب «الشافی فی الامامه» است، تنها بازمانده های انتقادات معتزله و بیانگر نحوۀ مواجهه و نقدهای آنان به این کتاب است. نوشتار پیش رو تلاشی است در پی جمع آوری، تحلیل و بررسی انتقادات ابن ابی الحدید. او از باورهای اصلی معتزله در مسئله امامت و حقانیت خلفای سه گانه دفاع می کند و برخی از مبانی اصولی و کلامی سید مرتضی را نقد کرده است. ابن ابی الحدید در موارد متعددی استدلال سید مرتضی را قوی تر می داند و گاه خود نیز ادله ای در نقد سخنان قاضی ارائه می کند. ابن ابی الحدید تا جایی که باورهایش به او اجازه می دهد، از جادۀ انصاف خارج نشده و کلامش تا حد زیادی خالی از توهین، تحقیر و افتراست.
References:
- ابن‌‌ابي‌الحديد، عزالدین عبدالحمید، 1387ق، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهيم، بیروت، دار احياءالكتب العربيه.
- ابن‌شهر آشوب، محمدبن علی، 1380ق، معالم العلماء، نجف، مطبعه الحیدریه.
- ابن‌اثیر، علی‌بن محمد، بی‌تا، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دار الکتب العربی.
- ابن‌المرتضی، احمدبن يحيی، 1409ق، طبقات المعتزله، تحقيق سوسنه ديفلد فلزر، چ دوم، بيروت، دارالمنتظر.
- ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن علی، 1386ق، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، مکتبة السلفیه.
- ابن‌حبان بستی، محمد، بی‌تا، کتاب المجروحین، تحقیق محمود ابراهیم زاید، مکه مکرمه، دار الباز للنشر و التوزیع.
- ابن‌سعد، محمد، بی‌تا، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر.
- ابن‌شاذان، فضل، 1363، الایضاح، تحقيق سيدجلال‌الدين حسيني ارموی، تهران، دانشگاه تهران.
- ابن‌شبه نمیری، عمر، 1410ق، تاریخ المدینة المنوره (اخبار المدینه النبویه)، بيروت، دارالفکر.
- ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن عبدالله، 1387ق، التمهید، مغرب، وزارة الاوقاف.
- ابن‌عساكر دمشقی، علی‌بن حسن، 1415ق، تاریخ مدینه دمشق، تحقيق علي شيري، بيروت، دارالفكر.
- ابن‌غضائری، احمدبن حسين، 1380، رجال ابن غضائري، تحقيق سيدمحمدرضا جلالي، قم، دارالحديث.
- ابن‌قدامه، عبدالله‌بن احمد، بی‌تا، المغنی، بیروت، دارالکتب العربی.
- انصاری، حسن، (24 تیر 1396)، «بحث امامت از هشام‌بن الحکم تا تلخيص الشافي شيخ طوسی» در:
- http://ansari.kateban.com
- ـــــ ، (5 اسفند 1388)، «نسخه خطی فصل امامت از کتاب شرح اصول الخمسه ابوالحسین بصری» در:
- http://ansari.kateban.com
- آقابزرگ تهرانی، محمد‌محسن، 1403ق، الذريعة الی تصانیف الشیعه، بيروت، دارالأضواء.
- باقلانی، محمدبن طیب، 1414ق، تمهیدالاوائل و تلخیص الدلائل، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیه.
- بحرالعلوم، محمدمهدی، 1363، الفوائد الرجاليه، تحقيق محمدصادق و حسين بحرالعلوم، تهران، مكتبة الصادق.
- بخاري، محمدبن اسماعیل، 1401ق، صحيح البخاري، بيروت، دارالفكر.
- جوهری، احمدبن عبدالعزیز، 1413ق، السقیفه و فدک، بیروت، شرکة الکتبی.
- حدیدی، علی‌اصغر و محمدرضا امامی‌نیا، 1396، «بررسی براهین عقلی عصمت امام از دیدگاه سید مرتضی و قاضی عبدالجبار»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، دوره 19، ش 2، ص131 - 151.
- حرعاملی، محمدبن حسن، 1414ق، وسائل‌الشيعه، قم، مؤسسة آل‌البیت.
- حلی، حسن‌بن یوسف، 1417ق، کشف المراد، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، انتشارات اسلامی.
- حمادبن زید بغدادی، 1404م، ترکة النبی، بی‌نا، بی‌جا.
- خلیلی، سمیه، 1385، بررسی تطبیقی ادله عقلی و نقلی امامت عامه از دیدگاه سید مرتضی(الشافی في الامامه) و قاضی عبدالجبار (المغنی فی ابواب التوحید والعدل)، تهران، دانشگاه قرآن و حدیث.
- سيد مرتضي، علي‌بن حسن، 1414ق، الفصول المختاره، تحقيق سيدنورالدين جعفريان، يعقوب جعفري و محسن احمدي، بيروت، دار‌المفيد.
- ـــــ ، 1410ق، الشافی فی الامامه، قم، اسماعيليان.
- ـــــ ، 1415ق، الانتصار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- ـــــ ، 1405ق، الرسائل، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، دارالقرآن الکریم.
- شهری، قاسم و همكاران، 1395، «قاعده لطف از دیدگاه ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه»، پژوهش‌های نهج‌البلاغه، ش 51، ص 123-142.
- صدوق، محمدبن علی، 1404ق، عیون اخبار الرضا، تصحیح حسین اعلمی، بیروت، اعلمی.
- صنعانی، عبدالرزاق، بی‌تا، المصنف، تحقیق حبيب الرحمن الاعظمی، بی‌جا، بی‌نا.
- طباطبايی، سیدمحمدکاظم، 1388ق، تاریخ حدیث شیعه(1) عصر حضور، تهران و قم، سمت و دانشكده علوم حديث.
- طبرانی، سلیمان‌بن احمد، 1417ق، مسند الشامیین، بیروت، مؤسسة الرسالة.
- طبرسي، احمدبن علی، 1386ق، الاحتجاج، تعليق سيدمحمدباقر خرسان، نجف، دارالنعمان.
- طبری، محمدبن جریر، 1983م، تاریخ الامم و الملوک، چ چهارم، بیروت، مؤسسة اعلمی.
- ـــــ ، 1415ق، المسترشد، تحقيق احمد محمودی، قم، مؤسسۀ فرهنگ اسلامی.
- طبسی، نجم‌الدین، بی‌تا، صلاة تراویح بین السنة و البدعة، قم، بی‌نا.
- طوسی، محمدبن حسن، 1417ق، الفهرست، تحقيق جواد قيومی، بی‌جا، الفقاهه.
- كراجكي، محمدبن علي، 1369ق، کنز الفوائد، قم، مکتبة المصطفی.
- ـــــ ، بي‌‌تا، التعجب من اغلاط العامه فی مسألة الامامة، تصحيح فارس حسون كريم، بی‌جا، بی‌نا.
- كلینی، محمدبن یعقوب، 1363، الكافی، تصحیح علی‌اكبر غفاری، چ پنجم، تهران، دارالكتب الاسلامیه.
- متقی هندی، علاء‌الدین علی، 1989م، کنز العمال، بیروت، مؤسسة الرساله.
- مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، چ دوم، بیروت، الوفاء.
- محقق، مهدی، 1349، «مقدمه تلخیص الشافی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 3و4، ص267 - 278.
- مظفر، محمدرضا، بی‌تا، اصول الفقه، قم، انتشارات اسلامی.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان، 1414ق، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، بیروت، دارالمفید.
- ـــــ ، 1993م، تصحیح اعتقادات الامامیه، بیروت، دارالمفید.
- نجاشی، احمدبن علی، 1416ق، رجال النجاشی، چ پنجم، قم، انتشارات اسلامی.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
, Esmaeeil.(2025) An Analysis and Review of Ibn Abi al-Hadid Mu'tazili's Criticisms of "Al-Shafi" by Seyed al-Murtada. Ma`rifat-e Kalami, 11(2), 193-210
Esmaeeil ."An Analysis and Review of Ibn Abi al-Hadid Mu'tazili's Criticisms of "Al-Shafi" by Seyed al-Murtada". Ma`rifat-e Kalami, 11, 2, 2025, 193-210
, E.(2025) 'An Analysis and Review of Ibn Abi al-Hadid Mu'tazili's Criticisms of "Al-Shafi" by Seyed al-Murtada', Ma`rifat-e Kalami, 11(2), pp. 193-210
