تأملاتی در باب سخن منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام): «وجوده اثباته»
نویسندگان:
چکیده:
در یکی از خطبه‌های توحیدی که از امیرالمؤمنین در میراث روایی ضبط شده، در ضمن توصیف حق تعالی، تعبیر «وجوده اثباته» به‌چشم می‌خورد. این عبارت از جهت معنایی چندان سهل‌الوصول به‌نظر نمی‌آید و برای راهیابی به معنای صحیحی از آن، علاوه بر تأمل و دقت در واژگان به‌کار رفته در آن و لحاظ آنها در بافت جملات خطبه، تجمیع تعبیرات مشابه در میراث عترت طاهره در کنار ملاحظات عقلی ضروری به‌نظر می‌رسد. با لحاظ دو معنای «هستی» و «یافتن» برای وجود، تفاسیر متعددی برای بیان امام قابل ارائه است که برخی از آنها را اندیشمندان شیعه، تفسیری صحیح از سخن امام تلقی کرده‌اند. در این نوشتار، دوازده تفسیر که می‌توانند قابل اعتنا باشند، تقریر و بررسی گردیده‌اند و در نهایت، «بداهت تصدیقی خداوند» و «برهان وجودی» به‌مثابه دو تفسیر از سخن امام بر سایر تفاسیر رحجان داده شده‌اند. در این میان، به نظر می‌رسد که تفسیر بیان امام به «بداهت تصدیقی خداوند» بر «برهان وجودی» ترجیح دارد.
کلمات کلیدی:
Article data in English (انگلیسی)
Title:
Reflections on the Words Attributed to Imam Ali: "His Existence Is His Proof"
Abstract:
According to one of the monotheistic sermons of Imam Ali (PBUH), narrated in the Traditional Heritage of Shiia, the Almighty is described with the expression “vojudohu ithbatuhu" (His existence is His proof). This phrase is not simple to understand in terms of its meaning. In order to find its correct meaning, it is necessary to notice and reflect on the words used in this tradition, to consider the context of the sermon sentences, to collect similar expressions in the narrations of Imams, and also to have intellectual considerations. Considering the two meanings of "being" and "finding" for “vojud”, there are several interpretations for Imam's statement, some of which are considered correct by Shi’ite scholars. I have discussed and examined twelve considerable interpretations for this narration in this article, and finally, I preferred two interpretations for Imam's speech: "the affirmative evidence of God" and "existential proof". Yet it seems that the interpretation of "the affirmative evidence of God" for Imam’s narration is preferable to “existential proof”.
- نهج البلاغه
- اصفهانی، ابوحامد، 1360، قواعد التوحید در ضمن: ابن‌‌ترکه، صائن‌الدین على، 1360، تمهید القواعد، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالى.
- ابن‌‌رشد، محمدبن احمد، 1377، تفسیر مابعدالطبیعه، تهران، حکمت.
- ابن‌‌رشد، محمدبن احمد، 1993، تهافت التهافت، بیروت، دارالفکر.
- ابن‌‌سیده، على‌بن اسماعیل، 1421ق، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن‌‌طاووس، على‌بن موسى، 1409ق، إقبال الأعمال، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
- ابن‌‌طاووس، على‌بن موسى، 1411ق، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دارالذخائر.
- ابن‌‌منظور، محمدبن مکرم، 1414ق، لسان العرب، بیروت، دارصادر.
- ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، 1392، الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم، بوستان کتاب.
- احسایی، احمدبن زین‌الدین، 1430ق، جوامع الکلم، بصره، مکتبة الغدیر.
- ازهرى، محمدبن احمد، 1421ق، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
- اصفهانی غروی، محمدحسین، بی‌تا، تحفة الحکیم، با مقدمه و تصحیح محمدرضا مظفر، قم، مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
- افضلی، علی، 1395، «فارابی، نراقی و غروی، مبتکران «برهان وجودی» در حکمت اسلامی»، جاویدان خرد، ش 29، ص 5ـ28.
- افضلی، علی،1391، «شرح و بررسی تقریر حکیم غروی اصفهانی از برهان وجودی وانتقادات مهدی حایری یزدی به آن»، حکمت معاصر، ش 2، ص 1ـ20.
- آشتیانی، احمد، ۱۳۹۰، لوامع الحقائق فی أصول العقائد، قم، کنگرة علامه آشتیانی.
- آملی، سیدحیدر، 1368، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران، علمی فرهنگی.
- ابن‌شعبة حرانی، حسن‌بن علی، 1404ق، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، قم، جامعۀ مدرسین.
- توکلی، محمدهادی، 1403، «بررسی اصالت سندی عبارات توحیدی منسوب به امیرالمؤمنین(ع)»، پژوهش‌نامۀ نهج البلاغه، ش 43، DOI:2024.28738.303013NAHJ./10.22084
- حائری یزدی، مهدی، 1380، التعلیقات علی تحفة الحکیم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
- حسینی زنجانی، سیدعزالدین، 1383، مقدمه بر اشعة اللمعات، قم، بوستان کتاب.
- راز شیرازی، ابوالقاسم، 1393ق، طباشیر الحکمة، شیراز، خانقاه احمدی.
- راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد، 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم.
- شاه‌آبادی، محمدعلی، 1387، رشحات البحار، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- شعرانی، ابوالحسن، 1382ق، حاشیه بر شرح اصول‌الکافی در ضمن مازندرانى، محمد صالح‌بن احمد، شرح الکافی ـ الأصول و الروضه، تهران، المکتبة الإسلامیة.
- صدوق، محمدبن علی، 1398ق، التوحید، قم، جامعة مدرسین.
- صدوقی‌سها، منوچهر، 1381، تاریخ حکمت و عرفای متأخر، تهران، حکمت.
- ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، 1366، شرح أصول الکافی، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
- ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، 1981، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، بیروت، دار احیاء التراث.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1387، شیعه، قم، بوستان کتاب.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1388، علی و فلسفۀ الهی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1427ق، الرسائل التوحیدیه، قم، مرکز نشر اسلامی.
- طبرسی، احمدبن علی، 1403ق، الاحتجاج علی اهل اللجاج، مشهد، مرتضی.
- طوسی، محمدبن الحسین، 1411ق، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه.
- طوسی، محمدبن الحسین، 1414ق، الامالی، قم، دارالثقافه.
- حر عاملی، محمدبن حسین، 1425ق، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، اعلمی.
- عشاقی اصفهانی، حسین، 1385، «برهان محقق اصفهانی بر وجود خدا (تقریر، اشکالات و پاسخ‌ها)»، نقد و نظر، ش 42/44، ص 170ـ183.
- فارابی، ابونصر، 1986، کتاب الحروف، بیروت، دارالمشرق.
- فیض کاشانی، ملامحسن، 1423ق، الحقائق فى محاسن الاخلاق، قم، دارالکتاب الاسلامى.
- فیض کاشانی، ملامحسن، 1406ق، الوافی، اصفهان، کتابخانة امام أمیرالمؤمنین على(ع).
- فیروزآبادى، محمدبن یعقوب، 1415ق، القاموس المحیط، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- قاضی نعمان، نعمان‌بن محمد، 1443ق، کتاب التوحید لله، تصحیح محمدمهدی غفوری، قم، حکمت فراز.
- قمشه‌اى، محمدرضا، 1378، مجموعه آثار آقامحمدرضا القمشه‌اى، اصفهان، کانون پژوهش.
- کلینی، محمدبن یعقوب، 1407ق، الکافی، قم، دارالکتب الاسلامیه.
- کوفی، احمدبن یحیی‌بن ناقه، 1434ق، ملحق نهج البلاغه، تحقیق محمدجعفر اسلامی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- کاشانى، عبدالرزاق، 1385، شرح منازل السائرین، قم، بیدار.
- کشى، محمدبن عمر، 1409ق، رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، مشهد، مؤسسة نشر دانشگاه مشهد.
- مازندرانى، محمد صالح‌بن احمد، 1382ق، شرح الکافی ـ الأصول و الروضه، تهران، المکتبة الإسلامیة.
- مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
- مدرس زنوزی (طهرانی)، علی، 1376، بدایع الحکم، تهران، الزهراء.
- مدرس زنوزی (طهرانی)، علی، 1378، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی، تهران، مؤسسۀ اطلاعات.
- مسعودی، عبدالهادی، 1389، درس‌نامۀ فهم حدیث، قم، زائر.
- مفید، محمدبن محمد، 1413ق (الف)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگرة شیخ مفید.
- مفید، محمدبن محمد، 1413ق (ب)، الامالی، قم، کنگرة شیخ مفید.
- میرداماد، محمدباقر، 1403ق، التعلیقة على أصول الکافی، قم، خیام.
- نوری، ملاعلی، 1385، تفسیر سورة الاخلاص در ضمن: آفاق نور، ش 4، قم، مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضا(ع).
شیوه ارجاع به این مقاله:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
توکلی، محمدهادی.(1402) تأملاتی در باب سخن منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام): «وجوده اثباته». دو فصلنامه معرفت کلامی، 14(2)، 43-58 https://doi.org/10.22034/kalami.2024.2021898
محمدهادی توکلی."تأملاتی در باب سخن منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام): «وجوده اثباته»". دو فصلنامه معرفت کلامی، 14، 2، 1402، 43-58
توکلی، محمدهادی.(1402) 'تأملاتی در باب سخن منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام): «وجوده اثباته»'، دو فصلنامه معرفت کلامی، 14(2), pp. 43-58
