معرفت کلامی، سال یازدهم، شماره اول، پیاپی 24، بهار و تابستان 1399، صفحات 177-192

    بازپژوهی معنای آیات اضلال الهی از منظر علامه طباطبائی و زمخشری

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    زهرا مولایی فر / دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد / zmowlai@gmail.com
    ✍️ سید محمد مرتضوی / دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد / mortazavi-m@um.ac.ir
    ناهید مشّائی / / استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد / mashaee-n@um.ac.ir
    فهیمه شریعتی / استادیار فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد / shariati-f@um.ac.ir
    چکیده: 
    موضوع انتساب اضلال انسان به خداوند، در آیاتی از قرآن کریم مطرح شده است. این امر در نگاه نخست، ناسازگار با عدل الهی و اختیار انسان است؛ ازاین رو اندیشمندان اسلامی با آرای گوناگون در رفع این تعارض کوشیده اند. در پژوهش پیش رو که به روش تحلیلی و داده پردازی توصیفی ـ انتقادی و با انگیزه‌ی تبیین دقیق ماهیت اضلال الهی انجام یافته، رویکرد عقلی دو مکتب شیعی و معتزلی از نگاه علامه طباطبائی و جارالله زمخشری بررسی و تحلیل شده است. هر دو اندیشمند، اضلال خداوند را عدم ایصال به مطلوب، عدم لطف، واگذاشتن در مسیر گمراهی و مجازات عملکرد سوء و اختیاری انسان بیان کرده اند؛ اما علامه با نگاهی فلسفی و دقیق ، این فرایند را تبیین کرده است. علامه در خصوص حوزه‌ی اختیار انسان در افعال اختیاری، آموزه‌ی «امر بین الامرین» را منطبق بر مبانی هستی شناسی اسلامی می داند و در مقابل، زمخشری «تفویضی» می اندیشد؛ اما در مسئله اضلال الهی که نتیجه‌ی قهری سوء اختیار انسان است و حوزه‌ی فعل الهی به شمار می رود، نزاعی نداشته، آن را منافی با اختیار آدمی و عدل الهی نمی دانند. چگونگی استدلال و تطبیق آرای ایشان در این جستار، به روشنی بررسی شده است.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    A Review of the Meaning of the Qur’anic Verses of Divine Misguidance according to Allameh Tabatabai and Zamakhshari
    Abstract: 
    The subject of attributing of man to God is raised in the verses of the Holy Qur'an. At first glance, this seems to be inconsistent with divine justice and man’s free will; therefore, Muslims thinkers have tried to resolve this conflict presenting various opinions. Using this study which based on descriptive-critical data processing, aims at explaining the exact meaning of divine misguidance and examining, the intellectual approach adopted by Shiite and Mu'tazilite schools in the light of "Allameh Tabatabai" and "Jarullah Zamakhshari’s views". Both thinkers hold that divine misguidance is represented in not on forwarding to the desired objective, lack of grace, one in the wrong way, for punishment man’s misconduct and man’s freedom of choices; but Allameh has explains through process with a precise philosophical and view. Regarding the area of man’s free will in voluntary actions he considers the doctrine that man’s action is something “between determination and free will” to be in agreement with Islamic ontological principles. On the other hand, Zamakhshari thinks man has free will in actions. They, however, do not have difference of opinion over the question of divine misguidance which is inevitable result of man’s bad choice and is considered within the domain of divine action and they do not consider this question to be contrary to human free will and divine justice. This article clearly examines how to prove and compare the views of the two thinkers
    References: 
    References: 
    • ابن‌فارس، احمد، 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
    • ابن‌منظور، محمد‌بن مكرم‌، 1414ق، لسان العرب، بیروت، دارالفكر.
    • برقی، احمدبن محمد، 1371ق، المحاسن، قم، دار الکتب الاسلاميه.
    • برنجکار، رضا، 1378، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم، طه.
    • جرجانی، سیدشریف علی، 1370، کتاب التعریفات، تهران، ناصر خسرو.
    • جوهری، اسماعیل‌بن حماد، 1407ق، الصّحاح في اللغة و العلوم، چ چهارم، بیروت، دارالعلم للملایین.
    • حسن‌زاده آملی، حسن، 1379، خير الأثر در ردّ جبر و قدر، چ چهارم، قم، دفتر تبليغات اسلامى‏.
    • حمیری، نشوان‌بن سعید، 1420ق، شمس العلوم، بیروت، دارالفکر المعاصر.
    • راغب اصفهاني، حسين‌بن محمد، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، لبنان، دارالعلم.
    • زمخشری، محمودبن عمر، 1987م، الکشّاف عن حقائق غوامض التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی.
    • سبحانی، جعفر، 1428ق، محاضرات في الإلهيات‏، چ یازدهم، قم، مؤسسة امام صادق.
    • صدرالمتألهين، 1981م، الحكمة المتعالية فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التّراث.
    • صاحب‌بن عباد، اسماعیل‌، 1414ق، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب.
    • صدوق، محمدبن علي، 1378ق، عیون اخبارالرضا، قم، جهان.
    • ـــــ ، 1398ق، التوحید، قم، جامعة مدرسين.
    • ـــــ ، 1414ق، الاعتقادات، قم، المؤتمر العالمي للشيخ المفيد.
    • طباطبائي، 1417ق، الميزان في تفسير القرآن، قم، جامعة مدرسين.
    • طباطبائي، سيدمحمدحسين، 1378، شیعه در اسلام، قم، دفتر نشر اسلامی.
    • ـــــ ، 1416ق، نهایة الحکمة، قم، جامعة مدرسين.
    • ـــــ ، 1419ق، الرسائل التوحیدية، بیروت، مؤسسة النعمان.
    • طوسی، نصیرالدین، 1405ق، رسائل خواجه نصيرالدين طوسى‏، چ دوم، بیروت، دار الاضواء.
    • فتال نیشابوری، محمدبن حسن، بی‌تا، روضة‌الواعظین، قم، شريف الرضي.
    • فیومی، احمدبن‌ محمد، 1927م، المصباح المنیر، چ هفتم، قاهره، وزارة المعارف.
    • قاضي عبدالجبار، 1422ق، شرح الاصول الخمسة، بیروت، دار احياء التراث العربي‏.
    • کافی الکفاة، اسماعیل‌بن عباد، 1414ق، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب.
    • کاکایی، قاسم، 1383، خدامحوری در تفكر اسلامی و فلسفه مالبرانش، تهران، حکمت.
    • کلینی، محمدبن یعقوب، 1365، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلاميه.
    • مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
    • مطهري، مرتضي، بي‌تا، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
    • مفید، محمد‌بن محمدبن نعمان، 1413ق، تصحیح الاعتقاد، قم، کنگرة شیخ مفید.
    • واسطي، محمدمرتضي، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بيروت، دارالفكر.
    • همامی، عباس و حسین رجب‌زاده، «مبانی و روش‌های تفسیر معتزله»، پژوهش دینی، پاییز و زمستان 1388، ش 19، ص 7-22.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    مولایی فر، زهرا، مرتضوی، سید محمد، مشّائی، ناهید، شریعتی، فهیمه.(1399) بازپژوهی معنای آیات اضلال الهی از منظر علامه طباطبائی و زمخشری. دو فصلنامه معرفت کلامی، 11(1)، 177-192

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    زهرا مولایی فر؛ سید محمد مرتضوی؛ ناهید مشّائی؛ فهیمه شریعتی."بازپژوهی معنای آیات اضلال الهی از منظر علامه طباطبائی و زمخشری". دو فصلنامه معرفت کلامی، 11، 1، 1399، 177-192

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    مولایی فر، زهرا، مرتضوی، سید محمد، مشّائی، ناهید، شریعتی، فهیمه.(1399) 'بازپژوهی معنای آیات اضلال الهی از منظر علامه طباطبائی و زمخشری'، دو فصلنامه معرفت کلامی، 11(1), pp. 177-192

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    مولایی فر، زهرا، مرتضوی، سید محمد، مشّائی، ناهید، شریعتی، فهیمه. بازپژوهی معنای آیات اضلال الهی از منظر علامه طباطبائی و زمخشری. معرفت کلامی، 11, 1399؛ 11(1): 177-192