بررسي چگونگي طرح معاني حسن و قبح در کلام اسلامي

سال دوازدهم، شماره اول، پياپي 26، بهار و تابستان 1400، ص 159-174

نوع مقاله: پژوهشي
جابر اسفنديارپور/ دانشجوي كارشناسي ارشد فلسفه دين، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)
* محمدحسين فارياب/ استاديار گروه كلام، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)    m.faryab@gmail.com
حسن يوسفيان/ دانشيار گروه كلام، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)
دريافت: 07/09/1398 ـ پذيرش: 14/02/1399

چکيده
حسن و قبح يکي از پايه‌اي‌ترين مسائل کلامي است که در حل بسياري از مسائل و قواعد کلامي ديگر نقش دارد. عدليه بر حسن و قبح واقعي ـ ‌عقلي و اشاعره بر غيرواقعي ـ شرعي بودن آن تأکيد دارند. در آثار کلامي و اصولي متداول، ابتدا چند معنا براي حسن و قبح ذکر مي‌شود و ادعا مي‌گردد که نزاع تنها در يک معناست و در واقعي ـ عقلي بودن معاني ديگر همگي اتفاق‌نظر دارند. اين تحقيق تلاش دارد با روش «تحليلي» و مراجعه به منابع مهم‌ترين فرقه‌هاي کلامي، يعني اماميه، معتزله، ماتريديه و اشاعره، درستي يا نادرستي تکثير معاني حسن و قبح را بررسي کند. آنچه به‌دست آمده اين است که تکثير معاني که از سوي اشاعره براي رهايي از اشکالات عدليه انجام شده، نه‌تنها ضرورت نداشته، بلکه خود تکثير معاني محل نزاع بوده و بالتبع، حل مسئله را دچار ابهام کرده است، بلکه ـ درواقع ـ اين معاني متمايز از هم نيستند. درنتيجه ادعاي پذيرش حسن و قبحِ واقعي ـ عقلي در برخي معاني و انکار آنها در معناي ديگر ادعايي متناقض است و متکلمان بسياري در اين تکثير و تفکيک معاني اشکال قرار کرده‌اند.

کليدواژه‌ها: معاني حسن و قبح، عدليه، اشاعره، کمال و نقص، ملائمت و منافرت، مدح و ذم.