The Similarities between the Views of Shaykh Mufid and the Mu’tazilites of Baghdad on the Nature of the God’s Will
Article Type:
Research
Writers:
Abstract:
Sheikh Mufid has a special and prominent position among the Imamiyyah theologians and his analysis on the theological teachings of Islam undoubtedly play an important role in the intellectual history of Imamiyah. God's will and its nature are among the teachings that Sheikh Mufid has written an independent treatise on it, and then has also been analyzed by some of his students, such as Karajaki. Given the sheikh's theological method and based on some narrations, although Sheikh, like the other theologians, considers God's will to be a created matter, he distinguishes between the will of God and the will of man, and ontologically considers the will to be the objective and the external matter. Semantically, regarding the attribute of the will, Sheikh Mufid believes: It is not possible to attribute the will to God, and only through listening can God be considered the Desirous. Therefore, just in virtual mode, the usage of this attribute to God is valid. Of course, this explanation was previously provided by some Baghdadi Mu'tazilites, such as Balkhi Ka'bi. Sheikh Mufid may have favored the Mu'tazilites’ approach because of its alignment with the narrations of Imamiyyah
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :هم‌آوایی خط فکری شیخ مفید با معتزله‌ی بغداد در تبیین ماهیت ارادۀ خداوند
Abstract:
شیخ مفید در میان متکلمان امامیه، جایگاه ویژه و ممتازی دارد و بی تردید تحلیل و تبیین او از آموزه های اعتقادی، نقشی تأثیرگزار در تحلیل تاریخ فکر امامیه خواهد داشت. اراده‌ی خدا و ماهیت آن، از جمله آموزه هایی است که شیخ مفید پیرامون آن رساله ای مستقل تحریر کرده است و برخی شاگردانش همچون کراجکی، تبیین و تحلیل او را پرورانده اند. خط فکری شیخ مفید، اگرچه همانند تمامی متکلمان عدلیه اراده را حادث می داند، ولی ازیک سو بر اساس روش شناسی ای که در کلام ورزی خویش بدان التزام دارد، و از سویی دیگر بر پایه‌ی برخی از روایات، بین اراده خدا و اراده‌ی انسان تفاوت می گذارد و به لحاظ وجود شناسی، اراده را همان امر مکوّن عینی و خارجی می داند. شیخ مفید در معنا شناسی صفت اراده، معتقد است: امکان انتساب صفت اراده به خداوند وجود ندارد و تنها به دلیل سمع می توان خداوند را مرید دانست. از این رو، استمعال این صفت را برای خداوند مجازاً روا می دارد. اما این تبیین را پیش تر برخی از معتزلیان بغدادی، همچون بلخی کعبی، هم ارائه کرده و برای آن دلیل اقامه نموده بودند. بعید نیست اقبال شیخ مفید به رویکرد و تحلیل معتزلیان بغدادی، به دلیل همسو انگاری این دیدگاه با روایات امامیه بوده باشد.
References:
- ابن‌ابي‌الحديد، عبدالحميدبن هبة‌الله، 1380، شرح نهج‌البلاغه، تحقيق، محمدابوالفضل ابراهيم، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- ابن‌خلكان، احمد‌بن‌محمد، 1364، وفيات الاعيان و انباء ابناء الزمان، تصحيح احسان عباس، قم، منشورات الرضي.
- اشعري، ابوالحسن‌علي بن‌اسماعيل، 1400ق، مقالات الاسلاميين و اختلاف المصليين، تصحيح هلموت ريتر، وسيبادن، انتشارات فرانس شتاينر.
- اقوام کرباسي، اکبر، 1391، «مدرسه کلامي کوفه»، نقد و نظر، ش 65، ص 38-65.
- بغدادي، عبدالقاهر، 1419ق، الفرق بين‌الفرق، تحقيق محمد محيي‌الدين عبد‌الحميد، بيروت، المکتبه المصريه و النشر.
- جبرئيلي، محمدصفر، 1389، سير تطور کلام شيعه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
- جمعي از پژوهشگران، 1395، جستار‌هايي در مدرسه کلامي بغداد، زيرنظر محمدتقي سبحاني، قم، دارالحديث.
- حسيني‌زاده، سيدعلي، 1392، «مقايسه انديشه‌هاي کلامي نوبختيان و شيخ مفيد در بستر ميراث کلامي اماميه و معتزله»، تحقيقات کلامي، ش 2، ص 87-116
- ـــــ ، 1394، نوبختيان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
- رضايي، محمدجعفر، 1393، «جايگاه عقل در کلام اماميه در مدرسه کلامي بغداد»، تحقيقات کلامي، ش 4، ص 7-22.
- سبحاني، محمدتقي، 1391، «کلام اماميه؛ ريشه‌ها و رويش‌ها»، نقد و نظر، ش 65، ص 5-37.
- سلطاني، مصطفي، 1393، «معتزله بصره؛ تفاوت‌ها و تمايزها»، پژوهشنامه مذاهب اسلامي، دورة اول، ش 1، ص 11-28.
- سيد‌مرتضي (ابوالقاسم على‌بن حسين‌بن موسى)، 1381، الملخّص في أصول‌الدين، تحقيق محمدرضا انصاري قمي، تهران، مركز نشر دانشگاهى.
- شهرستاني، محمد‌بن‌عبدالکريم، 1364، الملل و النحل، چ سوم، قم، شريف رضي.
- ـــــ ، 1430ق، نهاية‌الاقدام في علم الكلام، حرره و صححه: الفريد جيوم، قاهره، مکتبة الثقافة الدينية.
- صدوق، محمدبن‌علي، 1398ق، التوحيد، تصحيح هاشم حسينى، قم، جامعه مدرسين.
- طوسي، محمدبن‌حسن، 1430ق، الإقتصاد فيما يتعلق بالإعتقاد، تحقيق السيد محمد کاظم الموسوي، قم، دليل ما.
- قاضي عبد‌الجبار، عبدالجباربن‌احمد ، 1422ق، قوام الدين مانكديم، شرح الأصول الخمسة، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- ـــــ ، 1972، طبقات المعتزله، مصر، بي‌نا.
- کليني، محمد‌بن‌يعقوب، 1407ق، الاصول من الکافي، تصحيح على‌اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران دارالكتب الإسلامية.
- كراجكى، محمد‌بن على‌بن عثمان، 1410 ق، كنزالفوائد، تصحيح شيخ عبدالله نعمة، بيروت، دارالذخائر.
- مجلسي، محمدباقر، 1403ق، بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، تحقيق جمعي از محققين، بيروت، داراحياء التراث العربي.
- مفيد، محمدبن‌محمدبن نعمان، 1413ق (الف)، أوائل المقالات في المذاهب و المختارات، قم، المؤتمر العالمي للشيخ المفيد.
- ـــــ ، 1413ق (ب)، تصحيح الأعتقادات الإمامية، قم، المؤتمر العالمي للشيخ المفيد.
- ـــــ ، 1413ق (ج)، مسئلة في الإرادة، قم، المؤتمر العالمي للشيخ المفيد.
- مکدرموت، مارتين جيمز، 1363، انديشه‌هاي کلامي شيخ مفيد، ترجمة احمد آرام، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مک‌گيل.
- موسوي بجنوردي، کاظم، 1367، دائرةالمعارف بزرگ اسلامي، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامي.
- موسي تنياني، سيدعلي‌اکبر، 1391، «متکلمان ناشناخته امامي بغداد از غيبت صغري تا دوران شيخ مفيد»، نقد و نظر، ش 66، ص 60-82.
- ميرزايي، عباس، 1391، «نقش معتزليان شيعه شده در گرايش کلام اماميه به اعتزال»، نقد و نظر، ش 66، ص 28-59.
- ناشي اکبر، عبدالله‌بن محمد، 1386، مسائل الامامة، قم، مرکز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
, Akbar.(2025) The Similarities between the Views of Shaykh Mufid and the Mu’tazilites of Baghdad on the Nature of the God’s Will. Ma`rifat-e Kalami, 10(2), 7-18
Akbar ."The Similarities between the Views of Shaykh Mufid and the Mu’tazilites of Baghdad on the Nature of the God’s Will". Ma`rifat-e Kalami, 10, 2, 2025, 7-18
, A.(2025) 'The Similarities between the Views of Shaykh Mufid and the Mu’tazilites of Baghdad on the Nature of the God’s Will', Ma`rifat-e Kalami, 10(2), pp. 7-18
