غايت و مصلحت افعال فاعل ارادي از ديدگاه علامه طباطبائي

سال سيزدهم، شماره دوم، پياپي 29، پاييز و زمستان 1401، ص 171-188
 

نوع مقاله: پژوهشي
مهدي برهان مهريزي/ استاديار گروه فلسفه مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)     Mehreezi@gmail.com
دريافت: 20/03/1401 ـ پذيرش: 16/07/1401

چکيده
علامه طباطبائي در سه گام به غايتمندي افعال مي‌پردازند: گام نخست اثبات غايتمندي هر حرکتي؛ گام دوم اثبات غايتمندي فاعل‌هاي کمال‌پذير در حرکت‌هاي عرضي و جوهري؛ و گام سوم اثبات غايتمندي فاعل‌هاي کمال‌ناپذير. در اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي، بعد از تحليل عبارات علامه به اين نتيجه رهنمون مي‌شويم که تعريف جامع غايت عبارت است از «کمال و تمامي که مراد و مقصود بالذات فاعل براي انجام فعل است». در ادامه با توجه به تقارن معنايي غايت و مصلحت، به بحث مصلحت در افعال الهي و انساني مي‌پردازيم و درنهايت به اين نتيجه مي‌رسيم که غايت و مصلحت، در افعال انساني به‌جهت کمال مفقودي که دارند، خارج از فعل است؛ اما در افعال الهي، نفس فعل الهي است. مطابق اين برداشت، ديدگاه اشاعره‌ که افعال الهي را داراي مصالح نمي‌دانند، همچنين ديدگاه معتزله که افعال الهي را داراي مصالح مربوط به خلايق مي‌دانند، مردود مي‌شود.

کليدواژه‌ها: غايت، مصلحت، کمال، افعال الهي، افعال غيرالهي، علامه طباطبائي.