تحليل انتقادي علم ديني در انديشة ابن‌حزم قرطبي

سال سيزدهم، شماره دوم، پياپي 29، پاييز و زمستان 1401، ص 73-88

نوع مقاله: پژوهشي
* فردين جمشيدي‌مهر/ استاديار گروه الهيات (فلسفه) دانشگاه گنبد كاووس      fjamshidi@gonbad.ac.ir
محمدعلي محمدپور فخرآبادي/ کارشناس ارشد شیعه‌شناسی دانشگاه قم     m.a.mohammadpour65@gmail.com
كوكب دارابي/ استاديار گروه فلسفه و كلام اسلامي دانشگاه مازندران     darabikokab@yahoo.com
دريافت: 19/06/1401 ـ پذيرش: 05/10/1401

چکيده
مسئلة اصلي اين پژوهش، چيستي علم ديني با مطالعة موردي ديدگاه ابن‌حزم قرطبي است. يافتة اصلي اين پژوهش ـ ‌که به‌شيوة کتابخانه‌اي در جمع‌آوري مطالب و توصيف و تحليل عقلاني داده‌ها به‌نگارش درآمده‌ ـ آن است که از ديدگاه ابن‌حزم، ملاک ديني بودنِ علم اين است که علم از طريق منبع يا غايت خود با دين در ارتباط باشد و همين مطلب وجه تمايز ابن‌حزم با ديدگاه برخي از انديشمندان معاصر مانند آيت‌الله جوادي آملي است که ملاک ديني بودنِ علم را به موضوع يا همان معلوم مي‌دانند. ابن‌حزم براساس اهداف بشري، علوم را به دو دستة دنيوي و اخروي تقسيم مي‌کند و علم اخروي را به‌نام «علم شريعت» معرفي مي‌نمايد. به‌اعتقاد او، علم شريعت به‌علاوة همة علومي که در خدمت علم شريعت هستند، به ميزاني که به علم شريعت خدمت مي‌کنند، علم ديني به‌شمار مي‌آيند؛ درحالي‌که وی از اشتراک لفظي معناي دنيا و آخرت غافل بوده است.

کليدواژه‌ها: ابن‌حزم، علم، معرفت، علم شريعت، علم ديني، دنيا، آخرت.